(سبەى):
لەو كاتەی كە ئیدارەی بایدن پێداچونەوە و هەڵسەنگاندن بۆ سیاسەتی ئەمەریكا دەكات لەئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، زۆر گرنگە تیشك بخرێتە سەر هەرێمی كوردستانی عێراق، ئەو هەرێمە فیدراڵیەی پێگەیەكی جیۆستراتیژی گرنگی بۆ خۆی لە عێراقدا كۆنتڕۆڵ كردوە.

هەرێمی كوردستان سەقامگیرترین ناوچەیە لە عێراق و هاوكات ماوەی نزیکەی (30) ساڵە شەریكێكی جێگیر و بەردەوامی ئەمەریكایە. لەوەش زیاتر، هەرێمی كوردستان لەبەردەم مەترسیی هەڕەشەی گروپەكانی وەك داعش و قاعیدەدا بوە لە عێراق و سوریا، لەهەمان كاتدا شوێنێك بوە بۆ پێشوازی لە هێزەكانی ئەمەریكا و دیپلۆماتكاران و خاوەنكارانی رۆژئاوا.

لەوكاتەی كە  سیاسەتی ئەمەریكا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رێكدەخرێتەوە، پێویستە ئیدارەی بایدن پابەند بێت بە پشتیوانی كورد لە دو روی هەستیارەوە:

یەكەم: پێویستە ئیدارەی بایدن بەردەوام بێت لە دابینكردنی پشتیوانی و پارێزگاری لە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە روبەڕوبونەوەی ئەو هەڕ‌شانەی رو لەزیادبونن لەلایەن گروپە میلیشیا چەكدارەکان و داعش كە بەشێوەیەكی سەرەكی كورد دەكەنە ئامانج وەك كاردانەوەیەك دژ بە هەماهەنگییەكانیان لەگەڵ ئەمەریكا.

دوەم: ئیدارەی ئەمەریكا پێویستە ئەم پشتیوانییانە دابین بكات بەمەرجی ئەوەی ریفۆرمی جددی بكرێت لە حكومەتی ناوخۆییەكان و لەو چوارچێوەیەشدا بە دامەزراوەییكردنی هێزە ئەمنییەكان و لەژێر فەرمانڕەوایی حكومەتی هەرێم لەگەڵ بەرەوپێشبردنی مافەكانی مرۆڤ و دواتریش بونیان بە كۆڵەیەكی سەرەكی لە سیاسەتی دەرەوەی راگەیەندراوی بایدن.

بونی هێزەكانی ئەمەریكا لە هەرێم بونەهۆی توڕەبونی ئێران و گروپە میلیشیا شیعە مەزهەبەكانی عێراق كە هاوپەیمانی ئێرانن و ساڵی رابردوش چەند جارێك هێرشی موشەكییان كردە سەر هەرێمی كوردستان.

دوایین هێرشی موشەكی لە (15)ی شوباتی (2021) ئەنجامدرا كاتێك گروپێكی شیعەی لایەنگری ئێران ژمارەیەك موشەكی ئاڕاستەی شاری هەولێری پایتەختی هەرێم كرد و فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی هەولێری كردە ئامانج كە بنكەیەكی سەربازی ئەمەریكی و ژمارەیەك شوێنی نیشتەجێبونی مەدەنی تێدایە.

ئەو هێرشە بوەهۆی كوژرانی دو كەس كە یەكێكیان بەڵێندەرێكی ئەمەریكی بو، زیاتر لە (12) كەسیش بریندار بون كە هاوڵاتی مەدەنی و بەڵێندەری ئەمەریكی و ئەندامی تیمی كارگوزاریی ئەمەریكی تێدابو. گروپێك بەناوی (سەرایا ئەولیا دەم) كە تاڕادەیەكی زۆر وەك روی گروپێكی چەكداری نزیک لە ئێران لێی دەڕوانرێت، بەرپرسیارێتی خۆی لە ئەنجامدانی هێرشەكە راگەیاند.

هێرشەكە تاڕادەیەك لە چوارچێوەی هەوڵەكانی ئێراندا بو بۆ ئەوەی كاریگەری لەسەر ئەمەریكا دابنێت بەر لە دانوستانە ئەتۆمییە پیشبینیكراوەكە، بەڵام لەهەمان كاتدا دەبێ ئەو هێرشانە وەك بەشێك لە كەمپەینێكی بەرفراوانتری ئێران سەیر بكرێت بۆ سەپاندنی هەژمونی ئیقلیمیی خۆی. وەك بەشێك لە چوارچێوەی ئەو كەمپەینە، ئێران و هاوپەیمانە عێراقییەكانی لە هەوڵدان بۆ لاوازكردنى حكومەتی هەرێم كە وەك دۆستی رۆژئاوا ماوەتەوە لە ناوچەكە. هەرچەندە ئەمەریكا هەوڵدەدات چالاكییە دیپلۆماسییەكانی كارا بكاتەوە لەگەڵ ئێران، بەهێزكردنی حكومەتی هەرێم دەتوانێ هەژمونی زیاتر بۆ ئەمەریكا دەستەبەر بكات لە مامەڵەكردن لەگەڵ هەڕەشەكانی ئێران، ئەمە بەدەر لەوەی كە ئاخۆ ئەمەریكا دەگاتە رێككەوتن لەگەڵ تاران دەربارەی پرۆگرامی ئەتۆمی و پرسە هەرێمییەكان یاخود نا.

سەرچاوەیەكی دیكەی ناسەقامگیری لە ناوچەكە داعشە، كە بەدرێژایی چەند مانگی رابردو بەشێوەیەكی لەسەرخۆ، بەڵام بە سەقامگیری چالاكییەكانی لە عێراق و سوریا پەرەپێداوە و زیادی كردون.

كورد كاراكتەرێكی یەكلاكەرەوە بو لە هەڵەكانی روبەڕوبونەوەی ئەو گروپە جیهادییە، هەولێر بوە میحوەرێكی سەرەكی لە ئۆپەراسیۆنەكانی دژبە داعش لە سوریا و عێراق. داعش چالاكییەكانی زیاد كردوە لە ناوچە سنورییەكانی نێوان حكومەتی هەرێم و ناوچەكانی دیكەی عێراق. دو هێرشە موشەكییەكەی پێشتر لە بەغدا، كە پاش چەند ساڵێك لە كەمبونەوەی هێرشەكان دەستپێكردەوە، ئاماژەیەكی رونترە بۆ ئەوەی كە داعش توانا و لێهاتوییەكانی لە زیادبوندان ئەمە لەكاتێكدا كە هێزە عێراقییەكان لە نەهامەتیدایە بۆ ئەوەی بەشێوەیەكی كاریگەر ئۆپەراسیۆنەكانی بەڕێوە بەرێت.

دابەشكاری لەنێوان سوپای عێراق و میلیشیا چەكدارە شیعەكان كە هەر بەناو لەژێر كۆنترۆڵی حكومەتی عێراقدان لەژێر ناوی حەشدی شەعبی، وایكردوە زیاتر هەوڵەكانی روبەڕوبونەوەی داعش لاوازتر بن. ئەم پەككەوتنە دەبێ ببێتە خاڵی نیگەرانیی بەلای ئەمەریكاوە بەتایبەت كە مێژوی رابردو دەیسلەمنێت شكستهێنان لە روبەڕوبونەوەی هەڕەشەی ئەو گروپە جیهادییە لەئێستادا، بەمانای دەرەنجامی قورسە بۆ داهاتو. ئەوەی پەیوەندیدارەوە بە هەرێمەوە، كوردستان خاڵێكی گرنگ و یەكلاكەرەوەیە لە هەر هەوڵێك بۆ كۆنترۆڵی داعش و مانەوەیان لە دەرەوەی سنورەكانی هەرێم و دور لە ئەمەریكا.

لەگەڵ ئەوەشدا، هەرچەندە كوردستان وا خۆی دەرخستوە كە زۆر بەتوانایە لە شەڕ و روبەڕبونەوەكانی دژبە داعش و وای نیشان دەدات كە توانیویەتی لەنێو عێراقدا هاوسەنگییەكی رێژەیی رابگرێت بۆ میلیشیا شیعە لایەنگرەكانی ئێران، بەڵام بەڵگەنامە تۆماركراوەكانی مافی مرۆڤ لە هەرێمی كوردستان و دو پارتە دەسەڵاتدارەكە لەماوەی چەند ساڵی رابردودا وێرانکەر بون.

لە ئێستادا زۆربەی كات هێزە ئەمنییەكان لە رێی توندوتیژییەوە روبەڕوی خۆپیشاندانەكان دەبنەوە، دیارترین نمونە سەركوتكردنی خۆپیشاندانەكانی سلێمانی بو لە كۆتایی 2020دا لەڕێی سەركوتكردنی سەربازییانەوە. لەوەش زیاتر، لە هەنگاوێكی نوێدا، كە لەلایەن رێكخراوە ناوخۆ و هەروەها نێودەوڵەتییەكانی بەرگریكار لە ئازادی رادەربڕین ئیدانە كراوە، دادگایەك لە هەولێر سزای پێنج ساڵ زیندانی سەپاندوە بەسەر شەش رۆژنامەنوس و چالاكوان.

ئەم دۆخە تێكچوەی مافی مرۆڤ لە نزیكەوە پەیوەندیدارە بە دیوەكانی دیكەی حكومڕانی لە هەرێم بەتایبەت كۆنتڕۆڵى ئیداری بەسەر هێزە ئەمنییەكانەوە. هەرچەندە كۆمەڵێك رێوشوێن گیراونەتەبەر بۆ بەدامەزراوەییكردن و یەكخستنەوەی هێزە ئەمنییە حیزبییەكان، بەڵام هێشتا زۆری ماوە ئەو ئەركە بە تەواوەتی جێبەجێ بكرێت. ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا و ئەندامانی دیكەی هاوپەیمانی ناتۆ پشتیوانیی گرنگیان دابین كردوە لەوبارەیەوە، بەڵام پێویستە فشاری زیاتر بخەنە سەر حكومەتی هەرێم و پارتە دەسەڵاتدارەكانی هەرێم و هەنگاوی زیاتری جددی بگرنە بەر لەوبارەیەوە.

لێرەدا، لەگەڵ ئەوەی كە پێویستە ئەمەریكا بەردەوام بێت لە دابینكردنی پشتیوانیی ئەمنی بۆ كورد وەك هاوپەیمانێکى بەبەها، بەڵام پێویستە ئەمەریكا ئەو هاوكاری و پشتیوانییانە مەرجدار بكات بە مەرجی بەرەوپێشبردنی رەوشی مافی مرۆڤ حكومڕانی لەنێوخۆدا و یەكخستنەوەی هێزە ئەمنییەكان و رادەستكردنی ئاشتییانەی دەسەڵات لە ئاستە جیاوازەكانی حكومەتدا.

بەرەوپێشبردنی بەكۆمەڵی پرسەكانی ئەمنی و مافی مرۆڤ و حكومڕانی باشتر، لە كۆتاجاردا رەنگدانەوەی ئەرێنی دەببێت لەسەر سەقامگیریی نێوخۆ و بەهێزبونی حكومڕانیی كوردی لە روبەڕوبونەوەی هەڕەشەی تیرۆریستان.

پاساوی پشتیوانی ئەمەریكا لە بواری ئەمنی و حكومڕانی بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان رەنگە بەو مانایە بێ كە داوایەكە بۆ هەوڵێكی دیكەی بێ بەرهەم لە پرۆسەی بنیاتنانی دەوڵەت، بەڵام كورد لەمێژە بوەتە كۆمەڵگەیەكی سەركوتكراو و بە چەندین كاراكتەری دوژمن دەورەدراوە كە بونەتە هەڕەشەی جددی بۆ سەر ئاسایشی كورد، هەروەها كورد زۆر باش ئەوە دەزانێت كە پشتیوانییەكانی رۆژئاوا و بەتایبەت ئەمەریكا زۆر گرنگ و یەكلاكەرەوەیە بۆ دەربازبونیان. ئەم پشتبەستنە بە رۆژئاوا چەندین هەلی بەرچاو دەخوڵقێنێت بۆ وڵاتانی رۆژئاوا كە پشتیوانی لە كوردستان بكەن، لەسەرو هەمویانەوە ئەمەریكا كە دەتوانێ هەژمونی خۆی زاڵ بكات بەسەر كاراكتەرە نەیارەكانی وەك ئێران و داعش.

لەكاتێكدا كە گروپە میلیشیا شیعە لایەنگرەكانی ئێران زاڵن بەسەر هەردو بواری سیاسی و ئەمنیدا لە عێراق بەشێوەیەكی فراوانتر و خوازیارین كە زیاتر لە روسیا و چین نزیك ببنەوە وەك هەنگاوێك بۆ روبەڕوبونەوەی هەژمونی ئەمەریكا،  كوردەكان هێشتاكە بەشێوەیەكی گشتی پێیانوایە ئەمەریكا شەریكێكی سەرەكی ئەوانە.

دۆخە خەمناكەكەی پارچەكانی دیكەی وڵات كە خۆی دەبینێتەوە لە قوڵبونەوەی پڕۆسەی بەسەربازیكردن و بەرفراوانبونی هەژمونی ئێران  و سەرهەڵدانەوەی چالاكیەكانی داعش، ئاماژەیە بۆ رۆڵ و بەهای ستراتیژی كورد لە روبەڕوبونەوەی هەڕەشەكان لەنێوخۆی عێراق و ناوچە سنورییەكان. ئەگەری بەرەوپێشەوەچونی پرسە هەستیار و یەكلاكەرەوە ئەمنییەكان پێویست بە بەشداربون و هەماهەنگیی قوڵتری هەردولا دەكات.

نوسینی: روەیدا مستەفا، یەریڤان سەعید، محەمەد ساڵح
سەرچاوە: واشنتۆن ئینستیتیوت
لە ئینگلیزییەوە: فەلاح حەسەن