شیکارى: عەبدولڵا رێشاوى

ئەمڕۆ یادى (33) ساڵەى کیمیابارانکردنى هەڵەبجەى شەهید کرایەوە، ئەو شارەى بو بە سیمبولى گەلێک و شەهیدى شۆڕشێک و بوکى سەرکەوتنێک، ئێستاش کە (33) ساڵ بەسەر شەهیدبونى ئەو شارەدا تێپەڕ دەبێت، هێشتا چاوەڕێى کردار و خزمەت و قەرەبو دەکات، نەک وتار و بەڵێن. هەڵەبجە هاوار دەکات "گوێم پڕبو لە وتار، نۆرەى بینینى کردارە".

(33) ساڵ لەمەوبەر و لە رۆژ و ئێوارەیەکى بەهارییدا کە هەڵەبجە خۆى بۆ یادەکانى نەورۆز و ئادار ئامادە دەکرد، فڕۆکەکانى بەعس و سوپاى عێراق گەورەترین کارەساتیان بەسەر ئەم شارەدا هێنا، پێنج هەزار شەهید و هەزاران بریندار و سەدان بێ سەروشوێن و دەیان مناڵى دابڕاو لە زێد و خانەو خانەوادەى خۆى، زامى بەسۆى ئەو شارەیە و هەرگیز لە بیر ناچێتەوە.

راپۆرتە نێودەوڵەتیەکان دان بەوەدا دەنێن لەپاش جەنگى جیهانیی دوەم و بۆمبى هێرۆشیما و ناکازاکیەوە، بۆردومانکردنى هەڵەبجە بە چەکى کیمیاوى، بە سامناکترین کارەسات لە سەدەى رابردودا دادەنرێت، کەچى سەرەڕاى ئەوەش تائێستا دەوڵەتى عێراق نە داواى لێبوردن و نەقەرەبوى ئەو شارەى ناکاتەوە.

کۆمەڵگاى نێودەوڵەتیش خەریکە ئەم کارەساتەى لەبیر بچێتەوە، چونکە کەسانێک نین لەو ناوەندە نێودەوڵەتیانە ساڵانە ئەم یادە بکەنەوە و بیبەنە ناو حەرەمى دەزگا گەروەکانى وەک ئەنجومەنى ئاسایش و نەتەوە یەکگرتوەکان.

چما کیمیاوى هەڵەبجە و ئەنفال هیچى کەمترە لە هۆڵۆکۆستى جوەکان؟! بەڵام ئەوە بێ توانایی نوێنەرایەتى کوردە کە ناتوانێت ساڵانە وەبەرهێنانى سیاسى لەو کارەستانەدا لەروى نێودەوڵەتیەوە بۆ کوردستان بکات. 

ساڵانە لەناوخۆدا بۆ یادى کیمیابارانى هەڵەبجە درێغیی ناکرێت لە وتار و دروشم و بەڵێنى گەورە گەورە، بەشێوەیەک وای لێهاتوە خەڵکەکەى داواى راگرتنى بەڵێنەکان و دەستکردن بە خزمەت و کردار دەکەن، بۆ بەهێزکردنەوەى شارەکە لەروى ژێرخان و سەرخانى پەروەردەیی و تەندروستیی و ئابوریەوە.

خەمخۆریی بۆ هەڵەبجە بەدروشم و قسە ئەوەندە زۆر بوە بەشێک لە بەشداربوانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان نوسیویانە "چەند خۆشە هێندەى هەڵەبجە خەمخۆرت هەبێت" وەک تەنزێک بەرامبەر ئەو هەمو خەمخۆریەى بۆ ئەم شارە گوزارشتى لێ دەکرێت، بەڵام بەبێ کردار.

ئەمڕۆ لە یادى (33) ساڵەى کیمیابارکردنى هەڵەبجە دوبارە زۆرترین قسە و دروشمى فەرمى پەخشکرا، لەناو تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانیش دەنگى زاڵ ئەوەیە کە دەڵێت "چی تر هەڵەبجە دروشمى ناوێ، کردارى دەوێت".

قەرەبونەکردنەوەى هەڵەبجە
یەکێک لەو کەیسانەى چەندین ساڵە لەناو رەفەکانى دەوڵەتى عێراقدا ماوەتەوە و بێدەنگیی لێ کراوەو هیچ کات دەستى بۆ نابرێت، دۆسیەى داواى لێبوردنى فەرمیی دەوڵەتى عێراقە لە پاى کیمیابارنکردنى ئەم شارە.

بەو پێیەى دەوڵەت کەسایەتیی مەعنەوى خۆى هەیە و حکومەتە یەک لەدواى یەکەکان وەک میراتگرى دەوڵەت هەژمار دەکرێن، بۆیە وەک نەریتێکى دیپلۆماسیی و عورفێکى نێودەوڵەتیی مێژویی، دەوڵەت لەهەر قۆناغێکدا هەر کەتن یان تاوانێک ئەنجام بدات، حکومەتەکانى دواتر دێن و داواى لێبوردن لەسەر ئەو کردارە دەکەن و ئەمەش لێکەوتەى یاسایی و ئیداریی خۆى هەیە کە لەشێوەى قەرەبوى مادییدایە، بەڵام دەوڵەتى ئێستاى عێراق سەرەڕاى ئەوەى خۆى وەک دەوڵەتێکى دیموکرات و سەرەڕاى ئەو  هەمو نوێنەرایەتیەى کورد لە ئێستا و لە رابردودا لەو دەوڵەتەدا هەیەتى، خۆى لە قەرەى داواى لێبوردن نەداوە و هیچ کام لە نوێنەرانى کوردیش لە بەغدا بەجدی بەدواى ئەم کەیسەدا ناچن و کارى لەسەر ناکەن.

حکومەتى هەرێم و هەڵەبجە
چالاکوانان و گەنجانى هەڵەبجە رەخنە ئاراستەى حکومەتى هەرێم دەکەن سەبارەت بە هەڵەبجە و پێیان وایە کابینە یەک لەدواى یەکەکانى حکومەتى هەرێمى کوردستان نەیانتوانیوە بەرنامەیەکى تایبەت و تۆکمەیان بۆ هەڵەبجە هەبێت و جیا لە شارەکانى تر خزمەتێکى زیاترى ئەم شارە بکەن، بەو پێیەى ئەم شارە زیاتر لە شارەکانى تر دوچارى کاولکاریی بۆتەوە.

حکومەتى هەرێم پێویستە بەشێوەیەکى تایبەت پلان و بەرنامەى بۆ هەڵەبجە هەبێت، چونکە ئەو شارە سیمبولێکى گەورەى نەتەوەیی کوردە و دەبێت دەستى خزمەت و ئاوەدانى و بونیادنانەوەیەکى زیاترى پێوە دیار بێت.

کارەساتى (1988) تەنها کارەساتێک نیە و کۆتایی هاتبێت، بەڵکو شارێک لەم کارەساتەدا تەختى زەوى کراوە، واتە خەڵکەکەى هەرچیان بونیاد ناوە لەساڵانى پێشوتر لەدەستیان داوە، بۆیە دەبو ئەم خەڵکە و ئەم شارە بۆئەوەى بکەوێتەوە سەر پێى خۆى هاوکاریی تایبەت بکرێت، قەرەبو بکرێتەوە، بەڵام ئەوە لەسەرەتاوە نەکراو ئێستاش هیچ ئاسۆیەک دیار نیە بۆ کردار.

پێشانگایەک و چەند چالاکیەک لە بەغدا
هەر لەیادى مەزنى کیمیابارانى هەڵەبجەدا ئەمڕۆ لە بەغدا چەند چالاکیەکى وەک پێشەنگاى وێنەى کارەساتەکە و وتار و راوەستان بۆ گیانى شەهیدان شارەکە بەڕێوەچو و یادەکە بەرز راگیرا.

هەروەها مستەفا کازمى، سەرۆک وەزیرانى عێراق بەیاننامەیەکى دەرکرد و رایگەیاند "هەڵەبجە قوربانیەکى گەلى کوردە بۆ رزگار بون لە دیکتاتۆریەت" بەڵام سەرۆک وەزیران بە دەستى خاڵى قسەى کرد و هیچ هەنگاوێکى پراکتیکى پێ نەبو بۆ هەڵەبجە.

وتەکانى کازمى و راوەستانى پەرلەمانتارانى شیعەش بۆ هەڵەبجە لەکاتێکدایە بەغدا هێشتا ئامادە نیە پشکى بودجەى هەرێمى کوردستان بدات و بە رێکەوتنى سیاسیی دەبەستێتەوە و هێشتاش بەغدا بەفەرمى دان بەهەڵەبجەدا نانێت وەک پارێزگا.

ئێستا ئەوەى هەڵەبجە پێویستیەتى دو داواکاریە، یەک لە بەغدا و ئەوى ترى لە حکومەتى هەرێمى کوردستان:

یەکەم: حکومەتى بەغدا پێویستە بە فەرمى داواى لێبوردن لە گەلى کورد و هەڵەبجە بکات، سەبارەت بەتاوانى کیمیابارانکردنى هەڵەبجە و بەم پێیەش قەرەبو کردنەوەى.

دوەم: حکومەتى هەرێمى کوردستان ئاستى خزمەتگوزاریەکانى بۆ هەڵەبجە زیاد بکات و پلانى تایبەتى بۆ ئاوەدانیی و کشتوکاڵ لەو شارە هەبێت.